Селото Шлегово се наоѓа во севороисточниот дел на Македонија во подножјето на планината Плавица во Осоговскиот регион. Истовремено припаѓа на кратовско-злетовска вулканска област. Административно, пак, селото припаѓа на Општина Кратово, сместено е во нејзиниот јужен дел на 3,5 километри оддалеченост од Картово и на 13 километри од општина Пробиштип. Шлегово е лоцирано на самиот пат Кратово-Пробиштип, кој го дели селото на два дела познати кај мештаните како Горно и Долно маало. Сепак, ова село е од збиен тип. Најниска надморска височина е 594 метри, додека највисоката точка е планината Плавица со 1.297 метри.

Во околината на селото, најмногу на Плавица се евидентирани јами и окна за вадење руда (железна, бакарна, сребрена и златна). Овие јами биле експлотирани многу одамна (стариот рудник во Плавица работел во римското време). Ова е потврдено и со двата релјефи од 2. и 3. век н.е. изгравирани во една јама. На едниот бил претставен богот Херакле, бог на рударството и заштитник на рударите, а другата фигура е рудар со чекан и клин. Во самиот атар на селото се лоцирани три населби со хронолошка рамка на опстојување од римско до доцноантичко време. Првиот локалитет Кула-Здравчиј Камен претставувал кастел од доцноантичко време кој контролирал еден крак од античкиот пат за Pavtalia (Ќустендил). Следниот локалитет е Клонец, лоциран во месноста потсело и на неговиот габарит биле забележани остатоци од римско и од доцноантичко време. На овој локалитет никогаш не се изведени археолошки истражувања, но според местоположбата, не е исклучена можноста да станува збор за villa rustica од римско време. Трет и последен локалитет е локалитетот Во селото, лоциран при самиот влез во селото од север од левата страна. Тука се работи за остатоци од населба и некропола од римско и доцноантичко време. Случајно бил пронајден движен археолошки материјал (керамика, животински и човечки коски, монети и сл.), а исто така биле откриени и капители, бази и една надгробна плоча со старогрчко писмо што и денес се чува во селото.

Од средновековниот период во селото и во околината се евидентирани околу 80 јами или окна за вадење на рудата. Зачувана е и една легенда која вели дека во подножјето на локалитетот Кула-Здравчиј Камен имало средновековен манастир кој го уништиле Турците освојувајќи ги овие простори. Местото и ден денес се смета за свето.

Во науката преовладува мислењето дека името на селото Шлегово потекнува од германскиот збор шлег - што означува чекан. Познато е дека во средниот век во овие простори се населиле германските племиња Саси и Шлези кои биле многу вешти во обработка на рудата.

Некогаш, во турско време и во првите години на 20. век ова село било едно од најголемите, најурбанизираните и најгусто населените села. За жал, денес сликата не е таква. Бројот на жители константно се намалува, а младите, во потрага по егзистенција ги напуштаат своите родни куќи и заминуваат во поблиските градски центри Кратово и Пробиштип. Затоа денес во Шлегово се повеќе има стари прекрасни куќи кои некогаш сјаеле со својот шлеговски архитектонски дух, а сега се напуштени и пред распаѓање. Овие куќи биле изградени во текот на 18. и 19. век од шлеговската тајфа мајстори. Тоа биле групи од 15 до 20 луѓе кои заедно граделе цела куќа од темел до покрив. Карактеристично за нив е што при работата користеле таен говор т.н. форнички јазик. Овој јазик првин бил карактеристичен само за мајсторите ѕидари, потоа се проширил кон сите останати занаети во селото, за на крај да стане јазик што го разбираат и зборуваат сите селани од Шлегово. Денес овој јазик го зборуваат се помал број луѓе.

Во Шлегово има две цркви „Пресвета Богородица Пречиста“ изградена во 18. век во самиот центар на целото и гробјанска црква. Празник на селото и слава на секоја куќа е Св.Троица, кога трпезата на шлеговската домаќинка не може да помине без сарма од лозов лист, специјалитет од Шлегово, познат кај мештаните како топки. Во Шлегово многу се празнува и празникот на лозарите Св.Трифун, бидејќи речиси сите куќи во селото имаат лозје, па виното од Шлегово е надалеку прочуено. На овој празник традиционално се кршат дабовски гранки долги 3 метри, односно по еден човек од двете маала меѓусебно ги удараат гранките и која ќе остане здрава, тоа маало ќе има поголема берба наредната година. 

Во непосредна близина на селото е лоциран еден мал манастир „Св.Илија“, кај мештаните познат како „Писано“, бидејќи во карпите во негова близина се застапени и келии од монаси кои биле фрескоживописувани. Во непосредна близина има и извор кој се смета за свет. Кога е празникот Св.Илија, Илинден во овој манастир се собираат луѓе од сите градови.

Традицијата што ја негувале луѓето од Шлегово сама по себе носи и традиционални трпезни јадења во чест на некој празник. Од шлеговската кујна може да се издвои: зелник од печени кори, мантии, учкурпи, шлеговска сарма (топки), качамак со свинско димено месо и најпознатото јадење и омилено јадење на луѓето од Шлегово - кромидарник (кромид пржен со јајца), потоа шлеговската толчена к’цана сол, пастрaма (овча и козја),ракија и шлеговско црвено вино.

Како места за посета и за излет во природата на Шлегово се Сланушка, Жгури, Плавица, Св.троица, Цуцки во местовикано Вршевац и еднодневни тури Шлегово-Плавица и Кратово -Здравчиј Камен-Шлегово, која трае 8 часа.

Текстот би го завршиле со една позната форничка реченица „Апсико ли е шантрето?“ или во превод „Добро ли е виното?“

Можност за посета на Шлегово е преку Етно Куќа-Шанчева. Повеќе информации може да се добијат на адреса www.etnohouse.mk http://webhe.eu/shancheva

Дипломиран археолог: Доневски Јаким-Аме